“Olmayabilir” diyoruz zira tarihçilerin bu mevzuda ortak bir görüşü bulunmuyor. Çok sayıdaki kıymetli tarihçinin birtakım güçlü iddilarına nazaran bu farklılığın temel sebebi, Osman Bey’in isminin aslında Osman olmaması.
Yani Koskoca Osmanlı’nın kurucusunun ismini yıllardır yanlış biliyor olabiliriz. Birazdan bahsedeceklerimizi okuyunca bu türlü bir ihtimalin olması bile sizi heyecanlandırmaya yetecek.
Osmanlı’nın kurucusu Osman Bey’in temel isminin ne olduğu konusu, 18. yüzyılın ortalarından beri tartışılıyor.
Bu güçlü argümanlara bakılırsa Osman Bey’in asıl ismi Otman ya da Atman. Hatta Azman, Ataman, Otuman vb. alternatifler de argümanlar ortasında.
Türk müellif E. B. Şapolyo 1935’te husus üzerinde durmuş ve “Osman’ın ismi Otman’dır” demiştir.
Macar Türkoloğu Moravcsik, 1937’de 2. Türk Tarih Kongresi’ne sunduğu bildiride Osman Beyefendi isminin Bizans’ta Otman, Atman, Atuman vb. biçimlerde geçtiğini lisana getirmiştir.
Hasan Adnan Erzi 1942’de ismin Otman yahut Tuman olabileceğini söylemiştir. Tarihçilerin bu üzere çok sayıda argümanı bulunmaktadır ve bunlar çok önemli ispatlara dayandırılmaktadır.
Bu isimler ortasında öne çıkan ise “Otman”dır.
Tarihsel eserlerimizde bu isme rastlarız. Ayrıyeten birçok yer isminde bu isim geçer; Türkiye’de şu an Otmanalan, Otmanlar, Otmanlı gibi yer isimleri bulunmaktadır.
Odman, Türk ve Altay halk kültüründe “küçük oğul” manasına gelir. Otman, Otoman yahut Utman olarak da söylenir. “Ocağın, konut ateşinin devamlılığını sağlayan, meskende kalan çocuk” manasına gelir. Masallardaki hep başarılı olan küçük oğul figürüdür. Türk kültüründe büyük kardeşler kendilerine yeni konut açar ancak en küçük oğul meskende kalır. Böylelikle ocak ateşinin devamını sağlar. Osman Beyefendi sahiden de masal üzere bir muvaffakiyetin tohumlarını ekmiştir.
Tarihçi Tuncer Gülensoy ise Batı lisanlarındaki Ottoman ismini “od(ateş)” ve “tuman(duman)” olarak yorumlar.
Osman Bey’in ailesindeki isimler daima Türkçedir, bu nedenle kendisinin Arapça bir isme sahip olma ihtimalinin düşük olduğu öne sürülür.
Osman Bey’in babası Ertuğrul; amcası Dundar (Dündar değil); kardeşleri Gündüz, Savcı, Saruyatı-Sarıbatı; oğlu Orhan daima Türkçe isimlerdir. Bunnların yanı sıra Osman Bey’in silah arkadaşları Akça Koca, Konur Alp, Turgut Alp, Saltuk Alp, Aykut Alp, Ak Temür, Kara Tekin isimleri da daima Türkçedir.
Yani tek istisna Osman Bey’dir ve bu da çok mantıklı görünmüyor. Zira o vakit Kayı aşiretinin Müslümanlığı yenidir. Ayrıyeten o bölümdeki alpler genelde Türkçe isim taşırdı.
Arap yazarların eserlerinde Atman, Taman isimleri geçer; birtakım tarihçiler bunun Arap ismi olan Osman’la karıştırıldığını söyler.
Doğu Roma (Bizans) kaynaklarındaki kayıtları ve öbür ispatları dikkatle inceleyen pek çok tarihçi, Osman Bey’in yanlışsız ve gerçek isminin Otman olduğunu ve bunun İslamlaştırılarak Osman yapıldığını öne sürüyor.
Peki Otman nasıl Ottoman oldu?
Ottoman biçimi muhtemelen İtalyanca (Venedikliler ve Cenevizliler) aracılığıyla yayılmıştır. Zira -t- ikizleşmesi İtalyancada sık rastlanır. Örneğin Latince octo(göz), İtalyancada “otto”; Latince victoria(zafer), İtalyancada “vittoria”dır.
Tarihe göz attığımızda iki Türkçe kaynakta Otman ismi geçer, ki bunlar direkt Osman Bey’i kasteder.
II. Beyazıt zamanında yazılan Kitab-ı Velâyetnâme-i Hacı Bektaş-ı Horasanî’de geçen
“Zikr olan Ertuġrul Alp’ıñ ey ‘azîz
Var idi Otmān nām bir oġlınîz.”
beyti direkt doğruya Osman Bey’i kasteder.
Yazıcızâde Ali ve İbn Bîbî’nin “Tarih-i Âl-i Selçuk (Selçuknâme)” yapıtının baş tarafında yer alan Oğuzname’nin 14. satırındaki “Nakusların çaldırmayan Otmanoğlu“ kısmı da tarihçilerin söylediği üzere Otman (Osman) Bey’den oburu değildir.
Yine de bu hususta ortak bir görüş bulunmuyor; bütün bunlar birer savdan, fikir jimnastiğinden öteye gitmiyor.
Konuyla ilgili daha ayrıntılı bir okuma yapmak isterseniz Filolog ve Türkolog Dr. Yusuf Gedikli’nin “OSMANLI DEVLETİ’Nİ KURAN OSMAN BEY’İN İSMİ SORUNU” isimli 32 sayfalık makalesini buradan, Deniz Karakurt’un Türk Söylence Sözlüğü’nü buradan inceleyebilirsiniz.
